Chúng ta thử nhìn lại vấn đề này một cách bao quát trên các góc độ khác nhau.

 

Khác với các nước khác tại châu Âu hay châu Mỹ, nhập cư là một chủ đề khá nhạy cảm đối với giới chính trị gia Pháp. Từ trước đếnnày, Pháp vẫn luôn được nhìn nhận là một nước coi trọng sự đa dạng văn hóa, là đất nước cởi mở đối với người nước ngoài.

 

Luật nhập cư năm 2006 do bộ trưởng nội vụ Pháp Nicolas Sarkozy (hiện là tổng thống Pháp) đề xuất được Nghị viện Pháp phê chuẩn và đi vào thực hiện. Bên cạnh nhiều yếu tố khác, luật này cho phép sinh viên nước ngoài sau khi ra trường có cơ hội ở lại Pháp làm việc, không phân biệt dù đó là một công việc nhân viên phục vụ trong một nhà hàng ăn nhanh Mc Donald hay một nhân việc cao cấp trong một ngân hàng lớn.

 

Năm 2007, năm đánh dấu sự ra đời của hàng loạt các văn phòng tư vấn du học Pháp Campus France tại các nước trên thế giới có liên hệ chặt chẽ với Đại sứ quán Pháp tại các nước sở tại. Đến nay, Campus France đã thực hiện thành công vai trò của mình trong việc quảng bá tính hấp dẫn của giáo dục đại học Pháp nói riêng và nước Pháp nói chung.

 

Ngày 31/5/2011, một văn bản của bộ trưởng nội vụ Claude Guéant nhắc lại yêu cầu áp dụng chặt chẽ các qui định của luật nhập cư 2006. Hàng loạt những khó khăn đã nảy sinh ở các bộ phận nhận hồ sơ và xét cấp thẻ cư trú đối với người nước ngoài, đặc biệt là sinh viên nước ngoài đã tốt nghiệp và tìm được việc làm.

 

Trước tình hình này, nhiều phong trào của sinh viên nước ngoài đã được tổ chức nhằm yêu cầu rút lại «Circulaire 31 Mai » trong đó mạnh mẽ nhất là nhóm Collectif 31 Mai và UNEF (Công đoàn sinh viên Pháp) và nhiều tổ chức hội đoàn khác. Sinh viên nước ngoài tại đại học Sorbone đã tổ chức biểu tình và ném bằng cấp vừa đạt được vào sọt rác !

 

Sức ép ngày càng lớn, bộ nội vụ Pháp đã có những xoa dịu và hứa chỉnh sửa văn bản này.

 

Bên cạnh sinh viên mới tốt nghiệp, giới nghiên cứu khoa học cũng liên quan và cho rằng nghiên cứu khoa học là một lĩnh vực không biên giới, không giới hạn ở một tấm thẻ cư trú.

 

Các chuyên gia về giáo dục đại học đánh giá việc số lượng sinh viên nước ngoài đông đảo trong các giảng đường đại học Pháp đã mang lại nhiều thay đổi tích cực, làm cho nước Pháp ngày càng mở cửa ra thế giới và làm thay đổi môi trường giáo dục, phương pháp giảng dạy theo hướng tích cực.

 

Những điều kiện khi nhận sinh viên quốc tế đã nhẹ nhàng hơn trước, như việc giảng dạy ngoài bằng tiếng Pháp còn chấp nhận tiếng Anh.Tiếng Pháp dù quan trọng nhưng quan tâm thu hút những sinh viên yêu tiếng Pháp (francophile) và sau quá trình học tập họ sẽ trở thành những người nói tiếng Pháp (francophone). Về khía cạnh đa dạng văn hóa, ngôn ngữ, quảng bá hình ảnh, văn nước Pháp, hiệu quả « đầu tư » là tích cực do sinh viên nước ngoài học tại Pháp, là việc tại Pháp một thời gian và về nước hoặc đi bất kỳ đâu sẽ là đại sứ tốt cho nước Pháp.

 

Với số lượng đông đảo, sinh viên quốc tế sống tại Pháp, tiêu thụ tại Pháp và gián tiếp đóng góp quan trọng cho kinh tế Pháp.

 

Về vấn đề học phí của sinh viên nước ngoài, có ý kiến cho rằng thật vô lý khi những người dân trung bình của Pháp đóng thuế để tài trợ cho con một gia đình triệu phú Thượng Hải ! Nhưng trong tâm lý, đặc biệt văn hóa, tâm lý và nếp suy nghĩ của người châu Á, cái gì rẻ, miễn phí là không tốt. Sinh viên nước ngoài tại Pháp hiện được hưởng trợ cấp 90% học phí từ nhà nước nếu theo học trường Đại học công lập. Nước Pháp cần học theo mô hình của Úc, kết hợp miễn phí, đóng góp một phần và đóng góp toàn bộ tùy theo đối tượng.

 

Vấn đề nhập cư có chọn lọc đã mang tính chính trị.Luật nhập cư 2006 liên quan đến tất cả các bộ ngành của Pháp (Văn hóa, Giáo dục, Kinh tế…) và phụ thuộc nặng nề vào Bộ nội vụ.

 

Mỗi năm có khoảng 200 000 người nhập cư vào Pháp chia làm nhiều loại khác nhau. Khoảng 22 400 theo diện lao động thời vụ, 35 300 theo diện đoàn tụ gia đình, 49 600 theo diện lấy vợ hoặc chồng là người Pháp, 17 300 theo diện tị nạn, 53 000 là sinh viên quốc tế, còn lại là các diện khác như thăm thân…

 

Ngoài diện sinh viên, các diện nhập cư khác rất khó tác động để có các thay đổi lớn, để giảm bớt lượng người nhập cư mà bộ trưởng nội vụ Pháp coi là quá nhiều (c’est trop !) như hiện nay, đối tượng sinh viên quốc tế là dễ tác động hơn cả nếu muốn thay đổi về con số.

 

Thử nhìn lại mô hình của Canada với chính sách chọn lựa nhập cư rất hiệu quả. Người nước ngoài muốn sống và làm việc tại Canada cần hội đủ các điều kiện của một cuộc thi bao gồm bằng cấp cao, khả năng ngôn ngữ tốt và nhiều kinh nghiệm. Các tiêu chí này được qui theo điểm số, và đạt được điểm số qui định là có thể nhập cư vào Canada. Như vậy, mỗi năm Canada đón tiếp 200 000 người nước ngoài có trình độ, gấp 2 lần nước Pháp trong khi đó dân số Canada chỉ bằng một nửa Pháp (32 triệu người)

 

Nhắc lại là số lượng sinh viên quốc tế đến Pháp tăng do sự thành công của các văn phòng Campus France đặt tại khắp nơi trên thế giới. Bộ trưởng nội vụ Pháp cho rằng đối với các nước đang nổi lên, đang phát triển, Pháp muốn tham gia giảm việc chảy máu chất xám của những nước này và muốn những người giỏi về các nước đó làm việc !

 

Trong khi nhập cư tại Pháp là một chủ đề ít được bàn thảo nhất, dẫn đến là có ít các chuyên gia nghiên cứu và làm việc về vấn đề này. Điều này khác hẳn với các nước anglo-saxon, nơi vần đề nhập cư được nghiên cứu kỹ lưỡng và khoa học.

 

Ngày nay, không thể phủ nhận việc di chuyển của sinh viên quốc tế là một phần của toàn cầu hóa, việc di chuyển của các dòng vốn đi kèm với việc di chuyển của tài nguyên con người.

 

Giáo dục đại học ngày nay đã trở thành một thị trường, thu hút sinh viên từ khắp các nơi. Đã có những trường lớn của Pháp lập các quan hệ đối tác, các chi nhánh tại các nước khác, dần dần sau đó là các trường đại học cũng làm tương tự khi liên kết với các trường đại học các nước khác để mở các khóa học, công nhận tương đương bằng cấp, cấp bằng Pháp song song với bằng ĐH của trường liên kết.

 

Trong số sinh viên nước ngoài tại các trường đại học, viện nghiên cứu trên thế giới, một nửa đến từ châu Á, tiếp đến là sinh viên Châu Âu, Châu Phi, Mỹ và các vùng khác. 50% của 2,3 triệu sinh viên nước ngoài trên thế giới chọn Mỹ, Anh, Đức, rồi đến Pháp và Úc.

 

Tại Pháp, năm học 2010/2011 có khoảng 285 000 sinh viên là người Pháp và nước ngoài theo học tại các cấp học khác nhau.

 

Một nửa trong số đó đến Pháp với bằng tú tài nước ngoài và 70% đang theo học tại các trường đại học (Université). Trong 70% này, 43% theo học cấp đại học, 45% theo học cấp Thạc sỹ (Master) và 12% cấp Tiến sỹ (Doctorat). Trong 12% theo học cấp tiến sỹ thì 41% là nghiên cứu sinh nước ngoài.

 

Cũng cần nói thêm là tiêu chí chọn lựa sinh viên nước ngoài đến Pháp học cũng ngày càng chặt chẽ thông qua Campus France, kiểm tra học lực, trình độ ngôn ngữ và điều kiện tài chính (phải chứng minh có ít nhất 615 euros/tháng)

 

Số liệu năm 2009 cho thấy có 53 000 sinh viên nước ngoài tại Pháp, 1/5 là sinh viên Trung Quốc, 1/5 đến từ Bắc Phi, 1/5 từ châu phi, 1/5 từ châu Á (ngoài Trung Quốc) và 1/5 từ các nước khác.

 

Thời gian trung bình sinh viên nước ngoài học tại Pháp là 3 năm 6 tháng. Sinh viên Mỹ có thời gian ở lại Pháp ít nhất, trên dưới 1 năm.

 

Thống kê giai đoạn 2002-2009 cho thấy trong số sinh viên đến Pháp năm 2002, 60% đã rời khỏi Pháp, 40% ở lại. Trong số 40% ở lại có 20% theo diện đoàn tụ gia đình, lấy vợ hoặc chồng Pháp, 10% chuyển thành người đi làm, 10% vẫn là sinh viên.

 

Như vậy 10% chuyển thành người đi làm chiếm vào khoảng 6000 người. Con số này so với tình hình thất nghiệp của Pháp không đáng kể. Riêng tháng 10/2011, Pháp đã có thêm 34 000 người thất nghiệp !

 

Như vậy, kênh tốt nhất để Pháp thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao có thể nói chính là thông qua giáo dục đại học. Pháp đang tự cắt đi nguồn tốt nhất hiếm hoi này !

 

Về tình hình dân số. Dân số Pháp không gặp phải tình trạng dân số già đi nhanh như Đức, nguyên nhân do tỷ lệ sinh của Pháp khá cao so với các nước khác ở châu Âu cộng với dòng di dân đến Pháp.

 

Mỗi năm có 200 000 người nước ngoài vào Pháp và 100 000 ra khỏi lãnh thổ Pháp (bao gồm người Pháp và sinh viên sau tốt nghiệp). Như vậy mỗi năm Pháp được bổ sung thêm 100 000 người. Nếu không có nguồn lao động này, dòng di dân bằng 0, mỗi năm dân số trong độ tuổi làm việc của Pháp sẽ giảm đi 10%.

 

Trên góc độ kinh tế, với quá trình toàn cầu hóa, sự đa dạng là động lực, là điều kiện của sự đổi mới và tăng trưởng. Nhập cư nước ngoài rõ ràng tác động đến sự tăng trưởng và lên thị trường lao động, tài chính công.

 

Pháp lo sợ những người lao động nhập cư có trình độ thấp sẽ phá giá thị trường lao động, ảnh hưởng đến lương của người lao động Pháp có trình độ thấp, trung bình. Về thất nghiệp, như các phân tích ở trên, lao động nhập cư có ảnh hưởng rất nhỏ đến vấn đề thất nghiệp của Pháp do số lượng không đáng kể. Về tài chinh công, người lao động nhập cư được hưởng các chính sách bảo trợ xã hội, dịch vụ công… nhưng họ cũng đóng góp thông qua thuế thu nhập và các khoản đóng góp khác nhà nước qui định. Năm 2007, người nhập cư tại Pháp đóng thuế thu nhập chiếm 3-4 triệu euro. Đa phần người nhập cư đến Pháp trong độ tuổi lao động và làm việc.

 

Quay lại « Circulaire 31 Mai » khi sinh viên làm hồ sơ chuyển từ chế độ sinh viên sang chế độ người đi làm, các tiêu chí tại tòa tỉnh trưởng (Préfecture) hiện không rõ ràng và gây mất công bằng trong cơ hội tiếp cận việc làm.

 

Một danh sách các nghành nghề nước Pháp đang thiếu nhân lực được rút gọn xuống còn 14 ngành và danh sách này khác nhau giữa các vùng tùy theo nhu cầu, tình hình việc làm của từng vùng cũng gây khó khăn rất lớn cho sinh viên tốt nghiệp.

 

Các tiêu chí khác như phù hợp giữa công việc và ngành học, qui định về mức lương…gây khó khăn cho cả người lao động và các doanh nghiệp. Thậm chí các tập đoàn, công ty lớn từ trước đến nay chưa hề gặp khó khăn trong việc tuyển dụng người nước ngoài đã bắt đầu gặp những trường hợp bị từ chối.

 

Với tình hình kinh tế khó khăn chung như hiện nay, và các khoản đóng góp khác khá lớn (taxe OFII…) các công ty, doanh nghiệp khi quyết định tuyển người nước ngoài vào làm không phải chỉ để tuyển « chơi cho vui » nữa mà thực sự muốn chọn nhân viên có chất lượng tốt nhất cho kế hoạch phát triển doanh nghiệp. Nhưng với tình hình hiện nay, các qui trình tuyển người nước ngoài phức tạp, đòi hỏi nhiều thời gian công sức, không chắc chắn do các quyết định từ tòa tỉnh trưởng, gây nhiều khó khăn lớn cho các doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp vừa và nhỏ của Pháp.

 

Đối với các công ty lớn, tập đoàn lớn, mỗi vị trí tuyển dụng đều có những mốc thời gian cho những dự án cụ thể, nếu không tuyển được người tốt nhất, phù hợp nhất thì công việc đó sẽ bị loại bỏ do ràng buộc về thời gian và dự án không được tiến hành. Nếu một người nước ngoài phù hợp công ty muốn tuyển mà không được do các thủ tục giấy tờ phức tạp thì cũng không còn thời gian để tuyển một người Pháp thay thế, nhiều khi gây thiệt hại kinh tế to lớn !

 

Với các doanh nghiệp vừa và nhỏ có yếu tố nước ngoài, ngoài các yêu cầu về trình độ, năng lực, các đòi hỏi của công việc liên quan đến ngôn ngữ bắt buộc công ty phải tuyển dụng người nước ngoài phù hợp nhất. Phức tạp và tốn kém thời gian, tiền bạc trong việc tuyển người nước ngoài gây thiệt hại và rủi ro quan trọng, làm giảm doanh thu của các doanh nghiệp qui mô vừa và nhỏ, gián tiếp tác động tiêu cực đến nền kinh tế Pháp.

 

 

 

Hoàng Năng Thắng - UEVF